Türkiye’nin en yüksek dağı olan 5165 metre rakımlı Ağrı Dağı’ndan adını alan Ağrı, tarihi boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. 1914’te Rus işgaline uğrayan şehir, 1917 Bolşevik İhtilali sonrası Ermeni çetelerinin saldırılarıyla büyük acılar yaşamıştır. Ancak Kazım Karabekir Paşa’nın liderliğindeki Türk ordusu ve milis kuvvetleri, 1918’de bölgeyi düşman işgalinden kurtarmış, Ağrı halkı Kurtuluş Savaşı’ndan önce büyük bir direniş destanı yazmıştır.
Ağrı’nın eski ismi nedir?
Ağrı, Türkiye’nin en yüksek dağı olan 5165 metre yüksekliğindeki Ağrı Dağı’ndan ismini almıştır. Nuh Tufanı’na atıfta bulunulan Tevrat metinlerinde adı geçen ve batılılar tarafından Ararat olarak bilinen bu dağ, Ağrı bölgesinin uluslararası tanınırlığını artırmıştır. Ağrı, 1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olmuş ve nihayet 1927 yılında il statüsüne kavuşmuştur.
Rus işgali ve Ermeni çetelerinin zulmü
Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1914 yılında Ruslar, Ağrı ve çevresini işgal etti. Ancak 1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Bolşevik İhtilali nedeniyle Rus ordusu geri çekildi. Geri çekilirken Anadolu halkına karşı “vur emri” bırakan Ruslar, bu görevi Ermeni çetelerine devretti. Bu çeteler, Ruslardan kalan mühimmat desteğiyle büyük bir vahşet başlattı ve Ağrı’da tarihin en korkunç katliamlarından biri yaşandı. Halk köylerinden kaçıp mağaralara sığınmak zorunda kaldı.
Kazım Karabekir Paşa’nın harekâtı
O dönemde Ağrı’da düzenli bir Türk ordusu bulunmuyordu ve ordu Erzurum ve çevresindeki cephelerde yoğunlaşmıştı. Ancak halkın yaşadığı acılara kayıtsız kalmayan Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Erzurum’dan harekete geçti. Türk ordusu ve milis kuvvetleri, 1918 yılının Nisan ayında Ermenileri Van ve Muş cephelerinde sıkıştırarak kuzey ve doğu yönlerine doğru sürdü.
Ağrı’nın kurtuluşu
14 Nisan 1918’de Patnos, Tutak, Hamur, Diyadin, Taşlıçay ve Doğubayazıt’tan Ermeniler temizlendi. 15 Nisan’da Ağrı, 16 Nisan’da ise Eleşkirt düşman işgalinden kurtarıldı. Ağrı halkı, Türk ordusu ve milis kuvvetlerinin iş birliğiyle, Kurtuluş Savaşı başlamadan önce bölgeyi düşmandan temizlemiş oldu.
Ağrı’nın tarihindeki bu destansı mücadele, Türk milletinin bağımsızlık ruhunu ve dayanışmasını bir kez daha göstermiştir. Şanlı bir direnişle kazandıkları bu zafer, bölge halkının vatan sevgisini ve direncini nesiller boyu anlatmaya devam edecektir.
